جمله پند آموز
زیبا مد
گُل یا شکوفه ساختار زایشی در گیاهان گلدار یا نهاندانه است. کارکرد
زیستشناختی گل به هم رسانیدن یاختهی زایشی نر (اسپرم) و یاخته زایشی ماده
(تخم) است. این فرآیند با گردهافشانی آغاز و پس از لقاح به تشکیل دانه
میانجامد.
گل را میتوان جوانهای تصور کرد که برای تولیدمثل گیاه مادر تغییر شکل یافتهاست. در جریان تبدیل برگ به گل، برگ از نظر شکل و رنگ دستخوش تغییرات فراوانی میشود. این برگهای تغییرشکلیافته را قسمتهای گل مینامند.[۱]
کاسبرگها:مجموعاً کاسهٔ گل گفته میشوند. کاسبرگها دارای ساختمانی تقریباً مشابه برگها میباشند و بهعنوان پوششی از تبخیر سریع جلوگیری کرده و از قسمتهای داخلیتر گل محافظت میکنند. رنگ بیشتر کاسبرگها سبز است ولی در بعضی قهوهای و فلسمانند است و در برخی دیگر ممکن است رنگی باشد. به مجموعهٔ کاسبرگها و گلبرگها پریانت یا گلپوش گفته میشود.
گلبرگها: مجموعاً جامگل گفته میشوند. آنها با رنگهای جذاب خود حشرات را به غدد شهد که در قاعده یا نزدیک قاعدهشان وجود دارد، جلب میکنند. حشرات باعث حمل گرده میشوند و بدین ترتیب در عمل گردهافشانی یا انتقال گرده از پرچم به کلاله نقش مهمی را ایفا میکنند.
پرچمها: مجموعاً اندروسیوم نامیده میشوند. هر پرچم از یک بساک یا قسمت حامل گرده و یک میله یا پایه تشکیل میگردد. غالباً گردههای آزادشده به وسیلهٔ بساک با بزرگ نمایی به صورت کُرههای زرد بسیار کوچک به نظر میرسند. گرده معمولاً توسط حشرات یا باد به کلاله حمل میگردد. پرچمها اندامهای نر گل هستند.
مادگی: از یک تخمدان قاعدهای، یک خامهٔ میانی، و یک کلاله انتهایی تشکیل میشود. تخمدان محتوی تخمکهاست که توسط پوشش احاطه شدهاست و بعد از لقاح به صورت بذر رشد مییابد. کلاله یک جمعآوریکنندهٔ گرده است و خامه در زیر آن گذرگاهی است که گرده را به سمت تخمک هدایت میکند. مادگی اندامی ماده است.
تُخمَک، یاختهای است که پس از ترکیب با اسپرم هستهٔ اولیهٔ جنین را تشکیل میدهد.
تخمک گامت مادهاست که درون تخمدان جاندار ماده قرار گرفته و پس از بارورسازی به یاختهٔ تخم تبدیل میشود. بارورسازی عبارت است از ترکیب گامت ماده با گامت نر یا اسپرم.
در متازوئرها تولید مثل جنسی به وسیلهٔ یاختههای ویژهای صورت میگیرد که نشانهٔ دو جنس گوناگونند. این یاختهها که گامت نام دارند و توسط اندامهای ویژه یا غدههای تناسلی به وجود میآیند و از یکی شدن و ترکیب این دو یاخته، یعنی گامت نر یا اسپرم با گامت ماده یا تخمک است که فرد جدیدی که تمام ویژگیهای گونه را در بر دارد، پدید میآید. جانداری که سازندهٔ اسپرم است جاندار نر و سازندهٔ تخمک را جاندار ماده میگویند.[۱]
تخمک، یاختهٔ نسبتاً بزرگی به شمار میآید و به دلیل داشتن انباشتهٔ غذایی فراوان، حدود ۰/۱ میلیمتر قطر دارد و به همین دلیل میتوان آن را با چشم غیرمسلح دید. در سطح تخمک هر نوع جانور، پادگنهای ویژهای وجود دارد که معمولاً فقط با اسپرم همان گونهٔ جانور توانایی آمیزش دارد.
تعیین دقیق زمان تخمکگذاری میتواند در تعیین جنسیت فرزند موثر باشد. در طول یک دورهٔ ماهیانه یک بار تخمکگذاری رخ میدهد و ۴ تا ۵ روز احتمال بارداری برای زن وجود دارد.
شیردهی یا تغذیه با شیر مادر[پ ۱] عمل تغذیه نوزاد و یا طفل خردسال توسط شیر مادر به طور مستقیم توسط پستانهای زن، به جای استفاده از شیشه شیر و یا ظروف دیگر است. نوزادان قادر به انجام عملی غیر ارادی با نام رفلکس مکیدن[پ ۲] میباشند که آنها را قادر به مکیدن و بلعیدن شیر میکند. بیشتر مادران بدون افزودن شیر جانشین[پ ۳] یا مواد غذایی دیگر قادر به شیردهی برای مدت ۶ ماه یا بیشتر از آن هستند.
شیر انسان مقویترین نوع شیر برای نوزادهای انسان است.[۱] البته استثناهایی نیز وجود دارند که سلامت طفل و سینه مادر را به خطر میاندازند، همانند وقتی که مادر داروهایی خاص را مصرف میکند و یا به بیماریهایی نظیر ویروس تی-لنفوتروپیک انسانی[پ ۴]، اچآیوی و یا نمونهٔ فعال شناسایینشده مرض سل[پ ۵] مبتلا است. شیردهی باعث بهتر شدن سلامتی مادر، مانع از مبتلا شدن به بیماریهای مختلف، کاهش هزینه مراقبتهای پزشکی و هزینههای شیردهی میشود.[۲][۳][۴] شیردهیهای مصنوعی با مرگ نوزادان توسط اسهال در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه همراه است.[۵] همهٔ کارشناسان معتقدند که شیردهی بسیار مفید است، اما در مورد اینکه طول مدت شیردهی میتواند بسیار مفیدتر باشد و یا خطرهای استفاده از جانشینها و شیرهای مصنوعی موافق نیستند.شیردهی و سلامت طفل از نگاه ادیان نیز موضوعی مورد توجه بودهاست.[۹] در دین اسلام، شیردهی به نوزادان توصیهشده و در کتاب قرآن در چندین جای از آن یاد شدهاست. سوره ۲ آیه ۲۳۳ میگوید: «مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند، [این حکم] برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند.»[۱۰][۱۱][۱۲] همچنین محمد بن عبدالله پیامبر اسلام گفته بود: «برای طفل شیر خوار، هیچ شیری مبارکتر از شیر مادرش نیست.»[۱۳][۱۴]
سازمان بهداشت جهانی[پ ۶] و آکادمی پزشکی اطفال آمریکا[پ ۷] روی ارزش بالای شیردهی برای مادر و کودک تأکید میکنند. هر دو سازمان تغذیهٔ انحصاری کودک با شیر مادر تا شش ماهگی و بعد از آن شیردهی به همراه غذاهای دیگر را برای حداقل یکسال و تا دو سال و بیشتر پیشنهاد میکنند.[۱۵][۱۶] همگام با تشخیص برتری شیردهی و تأکید روی آن، مراجع منظم روی کاهش میزان شیردهی مصنوعی به خاطر خطرهای آن کار میکنند.[۷]
سازمان بهداشت جهانی، آکادمی پزشکی اطفال آمریکا، اتحاد جهانی اقدام برای شیردهی و بسیاری از مراجع دولتی و غیردولتی دیگر روی اطلاعرسانی برای فواید بسیار شیردهی برای نوزاد و مادر کار میکنند. از جملهٔ این فواید برای نوزاد میتوان به مقاومت بیشتر در برابر امراض گوناگون شامل بیماری اسهال، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، عفونتهای دستگاه ادراری، کاهش شدید عفونت دستگاه تنفسی، محافظت در برابر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، هوش بالاتر، دیابت کمتر، چاقی کمتر در دوران کودکی، گرایش کمتر برای توسعه بیماریهای آلرژیک، عفونتهای کمتر رودهای در نوزادان نارس و تاثیرات بهداشتی درازمدت دیگری همانند کاهش بیماری سلیاک، سرطان پستان و بیماریهای قلبی عروقی اشاره کرد. از سوی دیگر، فوایدی که برای مادر مشخصشدهاست و پایدار میباشدشامل کاهش وزن بعد از زایمان، خطر ابتلای کمتر به سرطان پستان، سرطان تخمدان و سرطان آندومتر، دوباره-معدنیسازی استخوانها، خطر کمتر ابتلا به روماتیسم مفصلی و غیره میباشد.
با اینکه شیردهی یکی از فعالیتهای طبیعی انسان است، مشکلات در آن غیر معمول نیستد. قراردادن نوزاد به پستان بلافاصله پس از تولد کمک شایانی برای جلوگیری بسیاری از مشکلات میکند. سیاست شیردهی آکادمی پزشکی اطفال آمریکا میگوید: «سنجش وزن، اندازهگیری، حمامکردن و پیشگیری چشم را تا پس از بهپایانرساندن اولین شیردهی به تعویق بیندازید.»[۱۶] بسیاری از مشکلات شیردهی با روشهای مناسب بیمارستان، ماماهای آموزشدیده، پزشکان و کارکنان بیمارستان و مشاورهای شیردهی میتواند حل شود.[۶۸] شرایطی از جمله عفونت با اچآیوی و مسمومیت حاد از آلایندههای زیست محیطی وغیره وجود دارند که در آن شیردهی ممکن است برای نوزاد خطرناک باشد.[۴۹]
بنیاد پزشکی گزارش دادهاست که جراحی پستان، از جمله ایمپلنت پستان یا جراحی کاهش پستان، شانس یک زن برای داشتن شیر کافی برای شیردهی را کاهش میدهد.[۶۹] ممکن است به ندرت مادرانی به دلیل کمبود پرولاکتین قادر به شیردهی نباشند. این عارضه میتواند توسط سندرم شیهان، یک نتیجه غیر معمول از افت ناگهانی فشار خون در هنگام زایمان به علت خونریزی شدید، ایجاد شود. در کشورهای توسعهیافته، بسیاری از مادران شاغل به دلیل فشار کار فرزندان خود را شیردهی نمیکنند. به عنوان مثال، مادر ممکن است نیاز به برنامهریزی برای شیردهی داشتهباشد ویک جای پاک، آرام و خصوصی را در محل کار برای پمپاژ پیدا کند. این مزاحمتها باعث دست برداشتن مادرها از شیردهی نوزاد و استفاده از غذاهای جانشین به جای آن میشود.
افتادگی پستان که به آن پتوز پستان نیز میگویند یکی از دلایل فرو-افتادگی، فرورفتگی و تنزل پستانها در زنان است که ناشی از سستی حلقههای سطحی، رباط عضلانی کوپر و پوست است.[۷۶] در باورهای غلط اینطور جاافتادهاست که شیردهی باعث افتادگی و سستی پستان میشود و برخی مجلهها و نشریههای تجاری و غیرتخصصی پزشکی ممکن است در این خصوص مقالات متعددی چاپ کردهباشند، اما تاکنون مدرک مستدلی که مورد توافق جامعهٔ تخصصی پزشکی بوده و از این موضوع به عنوان علت افتادگی پستانها نام برده باشند، منتشر نشدهاست.[۷۷]
برخی زنان دارای پتوز پستان تلاش برای انجام جراحی پلاستیکی را دارند که از راههای آن میتوان به عمل ماستوپکسی یا بالاکشیدن پستان، درونکاشت پستان (ایمپلنت پستان) و در مواردی هردوی آنها اشاره کرد. اگرچه در پژوهشی در بین ۱۳۲ انجام دهندهٔ عمل جراحی ماستوپکسی که سؤالهایی حضوری و تلفنی از آنها پرسیده شده بود، نتیجهٔ نهایی اینطور گزارش شد: «در بین کسانی که بعد از شیردهی ماستوپکسی انجام داده بودند، از دست دادن وزن در طول حاملگی، تمرینهای بالاتنه و ورزش و تحرک بعد از حاملگی که از عوامل اصلی زدودن افتادگی پستان هستند، یافت نشده بود.»
گل را میتوان جوانهای تصور کرد که برای تولیدمثل گیاه مادر تغییر شکل یافتهاست. در جریان تبدیل برگ به گل، برگ از نظر شکل و رنگ دستخوش تغییرات فراوانی میشود. این برگهای تغییرشکلیافته را قسمتهای گل مینامند.[۱]
کاسبرگها:مجموعاً کاسهٔ گل گفته میشوند. کاسبرگها دارای ساختمانی تقریباً مشابه برگها میباشند و بهعنوان پوششی از تبخیر سریع جلوگیری کرده و از قسمتهای داخلیتر گل محافظت میکنند. رنگ بیشتر کاسبرگها سبز است ولی در بعضی قهوهای و فلسمانند است و در برخی دیگر ممکن است رنگی باشد. به مجموعهٔ کاسبرگها و گلبرگها پریانت یا گلپوش گفته میشود.
گلبرگها: مجموعاً جامگل گفته میشوند. آنها با رنگهای جذاب خود حشرات را به غدد شهد که در قاعده یا نزدیک قاعدهشان وجود دارد، جلب میکنند. حشرات باعث حمل گرده میشوند و بدین ترتیب در عمل گردهافشانی یا انتقال گرده از پرچم به کلاله نقش مهمی را ایفا میکنند.
پرچمها: مجموعاً اندروسیوم نامیده میشوند. هر پرچم از یک بساک یا قسمت حامل گرده و یک میله یا پایه تشکیل میگردد. غالباً گردههای آزادشده به وسیلهٔ بساک با بزرگ نمایی به صورت کُرههای زرد بسیار کوچک به نظر میرسند. گرده معمولاً توسط حشرات یا باد به کلاله حمل میگردد. پرچمها اندامهای نر گل هستند.
مادگی: از یک تخمدان قاعدهای، یک خامهٔ میانی، و یک کلاله انتهایی تشکیل میشود. تخمدان محتوی تخمکهاست که توسط پوشش احاطه شدهاست و بعد از لقاح به صورت بذر رشد مییابد. کلاله یک جمعآوریکنندهٔ گرده است و خامه در زیر آن گذرگاهی است که گرده را به سمت تخمک هدایت میکند. مادگی اندامی ماده است.
تُخمَک، یاختهای است که پس از ترکیب با اسپرم هستهٔ اولیهٔ جنین را تشکیل میدهد.
تخمک گامت مادهاست که درون تخمدان جاندار ماده قرار گرفته و پس از بارورسازی به یاختهٔ تخم تبدیل میشود. بارورسازی عبارت است از ترکیب گامت ماده با گامت نر یا اسپرم.
در متازوئرها تولید مثل جنسی به وسیلهٔ یاختههای ویژهای صورت میگیرد که نشانهٔ دو جنس گوناگونند. این یاختهها که گامت نام دارند و توسط اندامهای ویژه یا غدههای تناسلی به وجود میآیند و از یکی شدن و ترکیب این دو یاخته، یعنی گامت نر یا اسپرم با گامت ماده یا تخمک است که فرد جدیدی که تمام ویژگیهای گونه را در بر دارد، پدید میآید. جانداری که سازندهٔ اسپرم است جاندار نر و سازندهٔ تخمک را جاندار ماده میگویند.[۱]
تخمک، یاختهٔ نسبتاً بزرگی به شمار میآید و به دلیل داشتن انباشتهٔ غذایی فراوان، حدود ۰/۱ میلیمتر قطر دارد و به همین دلیل میتوان آن را با چشم غیرمسلح دید. در سطح تخمک هر نوع جانور، پادگنهای ویژهای وجود دارد که معمولاً فقط با اسپرم همان گونهٔ جانور توانایی آمیزش دارد.
تعیین دقیق زمان تخمکگذاری میتواند در تعیین جنسیت فرزند موثر باشد. در طول یک دورهٔ ماهیانه یک بار تخمکگذاری رخ میدهد و ۴ تا ۵ روز احتمال بارداری برای زن وجود دارد.
شیردهی یا تغذیه با شیر مادر[پ ۱] عمل تغذیه نوزاد و یا طفل خردسال توسط شیر مادر به طور مستقیم توسط پستانهای زن، به جای استفاده از شیشه شیر و یا ظروف دیگر است. نوزادان قادر به انجام عملی غیر ارادی با نام رفلکس مکیدن[پ ۲] میباشند که آنها را قادر به مکیدن و بلعیدن شیر میکند. بیشتر مادران بدون افزودن شیر جانشین[پ ۳] یا مواد غذایی دیگر قادر به شیردهی برای مدت ۶ ماه یا بیشتر از آن هستند.
شیر انسان مقویترین نوع شیر برای نوزادهای انسان است.[۱] البته استثناهایی نیز وجود دارند که سلامت طفل و سینه مادر را به خطر میاندازند، همانند وقتی که مادر داروهایی خاص را مصرف میکند و یا به بیماریهایی نظیر ویروس تی-لنفوتروپیک انسانی[پ ۴]، اچآیوی و یا نمونهٔ فعال شناسایینشده مرض سل[پ ۵] مبتلا است. شیردهی باعث بهتر شدن سلامتی مادر، مانع از مبتلا شدن به بیماریهای مختلف، کاهش هزینه مراقبتهای پزشکی و هزینههای شیردهی میشود.[۲][۳][۴] شیردهیهای مصنوعی با مرگ نوزادان توسط اسهال در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه همراه است.[۵] همهٔ کارشناسان معتقدند که شیردهی بسیار مفید است، اما در مورد اینکه طول مدت شیردهی میتواند بسیار مفیدتر باشد و یا خطرهای استفاده از جانشینها و شیرهای مصنوعی موافق نیستند.شیردهی و سلامت طفل از نگاه ادیان نیز موضوعی مورد توجه بودهاست.[۹] در دین اسلام، شیردهی به نوزادان توصیهشده و در کتاب قرآن در چندین جای از آن یاد شدهاست. سوره ۲ آیه ۲۳۳ میگوید: «مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند، [این حکم] برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند.»[۱۰][۱۱][۱۲] همچنین محمد بن عبدالله پیامبر اسلام گفته بود: «برای طفل شیر خوار، هیچ شیری مبارکتر از شیر مادرش نیست.»[۱۳][۱۴]
سازمان بهداشت جهانی[پ ۶] و آکادمی پزشکی اطفال آمریکا[پ ۷] روی ارزش بالای شیردهی برای مادر و کودک تأکید میکنند. هر دو سازمان تغذیهٔ انحصاری کودک با شیر مادر تا شش ماهگی و بعد از آن شیردهی به همراه غذاهای دیگر را برای حداقل یکسال و تا دو سال و بیشتر پیشنهاد میکنند.[۱۵][۱۶] همگام با تشخیص برتری شیردهی و تأکید روی آن، مراجع منظم روی کاهش میزان شیردهی مصنوعی به خاطر خطرهای آن کار میکنند.[۷]
سازمان بهداشت جهانی، آکادمی پزشکی اطفال آمریکا، اتحاد جهانی اقدام برای شیردهی و بسیاری از مراجع دولتی و غیردولتی دیگر روی اطلاعرسانی برای فواید بسیار شیردهی برای نوزاد و مادر کار میکنند. از جملهٔ این فواید برای نوزاد میتوان به مقاومت بیشتر در برابر امراض گوناگون شامل بیماری اسهال، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، عفونتهای دستگاه ادراری، کاهش شدید عفونت دستگاه تنفسی، محافظت در برابر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، هوش بالاتر، دیابت کمتر، چاقی کمتر در دوران کودکی، گرایش کمتر برای توسعه بیماریهای آلرژیک، عفونتهای کمتر رودهای در نوزادان نارس و تاثیرات بهداشتی درازمدت دیگری همانند کاهش بیماری سلیاک، سرطان پستان و بیماریهای قلبی عروقی اشاره کرد. از سوی دیگر، فوایدی که برای مادر مشخصشدهاست و پایدار میباشدشامل کاهش وزن بعد از زایمان، خطر ابتلای کمتر به سرطان پستان، سرطان تخمدان و سرطان آندومتر، دوباره-معدنیسازی استخوانها، خطر کمتر ابتلا به روماتیسم مفصلی و غیره میباشد.
با اینکه شیردهی یکی از فعالیتهای طبیعی انسان است، مشکلات در آن غیر معمول نیستد. قراردادن نوزاد به پستان بلافاصله پس از تولد کمک شایانی برای جلوگیری بسیاری از مشکلات میکند. سیاست شیردهی آکادمی پزشکی اطفال آمریکا میگوید: «سنجش وزن، اندازهگیری، حمامکردن و پیشگیری چشم را تا پس از بهپایانرساندن اولین شیردهی به تعویق بیندازید.»[۱۶] بسیاری از مشکلات شیردهی با روشهای مناسب بیمارستان، ماماهای آموزشدیده، پزشکان و کارکنان بیمارستان و مشاورهای شیردهی میتواند حل شود.[۶۸] شرایطی از جمله عفونت با اچآیوی و مسمومیت حاد از آلایندههای زیست محیطی وغیره وجود دارند که در آن شیردهی ممکن است برای نوزاد خطرناک باشد.[۴۹]
بنیاد پزشکی گزارش دادهاست که جراحی پستان، از جمله ایمپلنت پستان یا جراحی کاهش پستان، شانس یک زن برای داشتن شیر کافی برای شیردهی را کاهش میدهد.[۶۹] ممکن است به ندرت مادرانی به دلیل کمبود پرولاکتین قادر به شیردهی نباشند. این عارضه میتواند توسط سندرم شیهان، یک نتیجه غیر معمول از افت ناگهانی فشار خون در هنگام زایمان به علت خونریزی شدید، ایجاد شود. در کشورهای توسعهیافته، بسیاری از مادران شاغل به دلیل فشار کار فرزندان خود را شیردهی نمیکنند. به عنوان مثال، مادر ممکن است نیاز به برنامهریزی برای شیردهی داشتهباشد ویک جای پاک، آرام و خصوصی را در محل کار برای پمپاژ پیدا کند. این مزاحمتها باعث دست برداشتن مادرها از شیردهی نوزاد و استفاده از غذاهای جانشین به جای آن میشود.
افتادگی پستان که به آن پتوز پستان نیز میگویند یکی از دلایل فرو-افتادگی، فرورفتگی و تنزل پستانها در زنان است که ناشی از سستی حلقههای سطحی، رباط عضلانی کوپر و پوست است.[۷۶] در باورهای غلط اینطور جاافتادهاست که شیردهی باعث افتادگی و سستی پستان میشود و برخی مجلهها و نشریههای تجاری و غیرتخصصی پزشکی ممکن است در این خصوص مقالات متعددی چاپ کردهباشند، اما تاکنون مدرک مستدلی که مورد توافق جامعهٔ تخصصی پزشکی بوده و از این موضوع به عنوان علت افتادگی پستانها نام برده باشند، منتشر نشدهاست.[۷۷]
برخی زنان دارای پتوز پستان تلاش برای انجام جراحی پلاستیکی را دارند که از راههای آن میتوان به عمل ماستوپکسی یا بالاکشیدن پستان، درونکاشت پستان (ایمپلنت پستان) و در مواردی هردوی آنها اشاره کرد. اگرچه در پژوهشی در بین ۱۳۲ انجام دهندهٔ عمل جراحی ماستوپکسی که سؤالهایی حضوری و تلفنی از آنها پرسیده شده بود، نتیجهٔ نهایی اینطور گزارش شد: «در بین کسانی که بعد از شیردهی ماستوپکسی انجام داده بودند، از دست دادن وزن در طول حاملگی، تمرینهای بالاتنه و ورزش و تحرک بعد از حاملگی که از عوامل اصلی زدودن افتادگی پستان هستند، یافت نشده بود.»